İlahiyyatçı Hacı Şahin Həsənlinin həqiqət və ədalət mövzusunda sosial şəbəkələrdə paylaşdığı fikirlərini oxucularımıza təqdim edirik:

Mövzunun əhəmiyyəti ondadır ki, bu anlayışlar sırf fəlsəfə, din və hüquqla bağlı olmaqla yanaşı, həm də siyasət, ictimai nəzəriyyə, mədəniyyət və iqtisadiyyat kimi sahələrə də təsir edir. Bunlar insanın dünyagörüşünün mərkəzi anlayışlarıdır. Hətta demək olar ki, insanlar arasında əsas fərq, onların fərdi və sosial kimlikləri həqiqət və ədalət barədə təsəvvürlərdən qaynaqlanır.

Həqiqət ümumi olaraq reallıq, bir şeyin olduğu kimi olması anlamına gəlir. Bizim hər birimiz istənilən nəsnəyə fərqli baxa bilərik. Yəni subyektiv baxışımız ola bilər. Amma həmin nəsnənin həqiqəti obyektivdir, bizim  subyektiv baxışlarımızdan asılı deyil. Reallıq bizim ona necə baxmağımızdan asılı olaraq dəyişmir. Ona görə də biz özümüzü aldatmamalı, hər şeyi olduğu kimi görməyə çalışmalıyıq. Necə ki peyğəmbərimiz dua edərkən deyərdi: "İlahi, mənə hər şeyi olduğu kimi göstər". Biz reallığı olduğu kimi gördükcə, həyatda da düzgün qərarlar verməyi bacaracayıq. Bu, uğurun başlıca şərtidir. Amma həqiqəti görmək asan deyil, çünki bizim baxışlarımızı formalaşdıran müxtəlif amillər var. Məsələn, təbliğat. Bəzi ölkələrdə islamofobiya necə formalaşıb? Media vasitəsilə. Müsəlmanları terrorçu, mövhumatçı, aqressiv və cahil göstərməklə, onlar haqda mənfi fikirlər formalaşdırılır.

Bizim baxışlarımıza daxili xüsusiyyət və istəklərimiz də təsir edir. Məsələn, yarıya kimi dolmuş stəkan  haqda məşhur misal var. Pessimist qarşısında yarıya qədər boş, optimist isə yarıya qədər dolu stəkan görür. Yaxud, bizim kimdənsə xoşumuz gəlmirsə, həmin adamın ancaq mənfi xüsusiyyərlərini görürük. Şiddətlə nəyisə istədikdə, onun bizə lazım olub olmadığını düşünmürük, istəyimizin haqlı olduğuna dəlil-sübut gətiririk. Bütün bunlar həqiqəti görməyə mane olur. Qurani-Kərimdə günah edənlər haqda buyurulur ki, onların gözlərində əməlləri bəzəkli görsəndi. Yəni həqiqəti deyil, öz istədiklərini görürlər, reallıq hissini itirirlər. İnsan nə zaman günah edir? Hadisəyə düzgün qiymət vermədikdə. Deməli eyni zamanda, öz ziyanına iş görür.

Bu problem o qədər aktualdır ki, bəzi filosoflar insanın heç nəyi olduğu kimi görə bilmədiyini iddia etməyə başladılar. Hər kəsin öz həqiqəti, subyektiv baxışı var. Bu baxışın da yaşamaq hüququ var. XX əsrdən etibarən bu yanaşma intellektuallar və ideoloqlar arasında geniş yayıldı və plüralizm kimi təqdim olundu. Yəni həqiqət subyektivdir, yoxdur, onu axtarmağa da dəyməz. Dinimizə görə isə, plüralizm həqiqətin ortaya çıxması, yəni reallığı görmək üçün müqəddimədir. Fikir ayrılığı, elmi mübahisələr, təzadlı düşüncələr zəruridir, amma həqiqəti müəyyən etmək üçün, hər fikrin həqiqət olduğunu təsdiqləmək üçün yox. Biz həqiqəti inkar etdikdə siyasi manipulyasiyalara, insanların psixoloji sarsıntılarına, bir sözlə həyatda dayaqsız yaşamağa yol açmış oluruq. O zaman hüquq da anlamını itirir. Əgər hər kəsin öz həqiqəti varsa, qanunların həqiqəti əks etdirdiyini söyləyə bilmərik. Cinayətkarın cəzalandırılması da labüd olmur. Amma, təəssüf, bu gün postmodernist düşüncələr yayıldıqca, həqiqət, bununla da əslində insanlıq itirilir.

Ədalətə gəlincə, bu anlayış haqda müxtəlif təriflər var, hətta bu təriflər o qədər çox və təzadlıdır ki, bəzi mütəfəkkirlər ədalətin boş şüardan başqa bir şey olmadığını söyləyib. Bəziləri ədaləti eynilikdə, bəziləri hüququn aliliyində, bəziləri hamının eyni imkana malik olmasıbda görür. Sosialistlərə görə, ədalət hamının maddi durumunun bərabərləşməsidir. Liberallara görə, hamının qanun qarşısında bərabər olmasıdır. Sosialist üçün yoxsul və zəngin varsa bu ədakətsizlikdir. Liberal üçün bu qətiyyən ədalətsizlik deyil, ədalət yoxsul və zənginin hüquqlarının dövlət tərəfindən eyni dərəcədə qorunmasıdır. Amma İslama görə, ədalət insanın daxilində olan bir hissdir. İnsan daxilən bunu hiss edir, mənəvi gücü çoxaldıqca bu hissiyatı daha da güclənir. Dünyanı bir konstruksiyaya bənzətsək, ədalət bütün detalların yerində olması kimi başa düşülməlidir. Zülm isə, detalların yerinin dəyişməsidir.

Quran başqalarına qarşı ədalətli və obyektiv olmağı tapşırır. Müqəddəs Kitabda ədalət (ədl) və obyektivlik (qist) yanaşı işlənilir. Müsəlman filosoflar deyirlər ki, ədalət hər şeyin öz yerində olmasıdır. Bunun üçün isə həqiqəti, reallığı görmək gərəkdir. Həqiqət olmayan yerdə ədalət də ola bilməz. Hətta ilahi göstərişlər belə insan daxili ilə səsləşir, insanı daxilini təmizləməyə vadar edir. Nə üçün? Daxili təmizləmək, yəni istəklərini nizamlamaq və idarə etmək, müstəqil düşünmək anlamına gəlir. Bu daxili ədaləti bərqərar etmək, daha sonra həqiqəti olduğu kimi görmək və nəhayət ictimai ədaləti təmin etmək deməkdir. Öz üzərində çalışmayan, mənəvi məsuliyyətini dərk etməyən insan nə həqiqəti görər, nə də ədalət tələb edə bilər. Onun üçün ədalət şəxsi istəklərinin təmin olunmasıdır. Hər hansı bir şey onun istəklərinə uyğundursa, deməli ədalətlidir. Əks təqdirdə hamını ədalətsizlikdə ittiham edəcək. Məsələn, bolşeviklər zənginləri qarət etməklə ədalətli olduqlarını düşünürdülər. Yaxud radikallar özləri kimi düşünməyənlərə təcavüz edirlər.

İmam Hüseynin (ə) Kərbəla hərəkatının əsas məqsədlərindən biri də bu iki dəyərin önəmini vurğulamaqdan ibarət olub. Dövrün ziyalılarının belə çaşqınlıqda olduğu bir zamanda, imam Hüseyn (ə) həqiqətin üzərindən pərdəni götürmək üçün canını fəda etməyə belə hazır oldu. Çünki bəzən iş o yerə çatır ki, həqiqəti izah etmək üçün söz kifayət etmir, can vermək lazım olur. İnsanların bir çoxunun ağlı gözündədir deyə, imamı tutduğu yoldan çəkindirməyə çalışırdılar. İmam bəzi məqamlarda öz məqsədini izah edirdisə, bəzən bunun mənasız olduğunu görüb bu cümləni deməklə kifayətlənirdi: “Allah məni şəhid görmək istəyir”. İmam Hüseyn (ə) bilirdi ki, öz hərəkatı ilə həqiqəti olduğu kimi göstərəcək, həm öz dövründə, həm də gələcəkdə yaşayacaq insanlar üçün.

Amma bu obyektiv həqiqəti ədalətli və insaflı insanlar görəcək. Gözünü yumub günəşi inkar edənlər isə hər zaman olacaq. Bu səbəbdən, Qurani-Kərim həqiqətlər haqda danışarkən, bəzən “sizə nə olub ki?” sualını verir. Yəni özünüzü nə vəziyyətə qoymusunuz ki, sadə həqiqəti anlamırsınız?

İmam Hüseyn (ə) sadəcə həqiqətin aydınlaşma yolunu asanlaşdırdı, təbii ki, həqiqəti axtaranlar üçün...

hacishahin.az